HISTORIA

Gmina Strzegom, nazywana również Ziemią Strzegomską, położona jest na Dolnym Śląsku na płycie granitowej będącej częścią masywu geologicznego rozciągającego się od Strzegomia do Sobótki. Obszar ten był zasiedlony już w paleolicie, zaś na Górze Bazaltowej odkryto grodziska kultury łużyckiej, a także wczesnośredniowieczne. Od początku naszej ery ziemie te stanowiły ważny punkt na bursztynowym szlaku handlowym, o czym świadczą liczne znaleziska archeologiczne. Wraz z podbiciem tych ziem i ich wejściem w skład państwa Piastów, poczęto wznosić grody kasztelańskie. Jeden z nich, o rosnącym znaczeniu, powstał na terenie dzisiejszego Strzegomia (okolice ul. Szarych Szeregów).

Pierwsza wzmianka o grodzie strzegomskim znajduje się w bulli papieskiej Hadriana IV z roku 1155. Wspomniane w niej zostały posiadłości biskupa wrocławskiego, w tym „gradice Ztrigom”. Już ok. 1203 r. sprowadzono do Strzegomia pierwszych rycerzy z zakonu joannitów i nadano im jako jedną z pierwszych fundacji: ówczesny kościół św. Piotra i Pawła. To oni na polecenie księcia Bolesława Surowego nadzorowali budowę murów obronnych Strzegomia, a także wznoszenie monumentalnej bazyliki św. Piotra i Pawła już po lokacji miasta na prawie niemieckim w II poł. XIII w.

W 1290 r. w wyniku zapisów testamentowych książąt piastowskich zostało utworzone księstwo świdnicko-jaworskie, w obrębie którego znalazł się Strzegom. Pod koniec XIV w. sprowadzono do Strzegomia zakon karmelitów. W 1392 na mocy traktatu o dziedziczeniu Strzegom wraz z księstwem świdnicko-jaworskim przeszedł pod panowanie czeskie. Od wieku XIII do XV Strzegom jako miasto z samorządem, cechami rzemieślniczymi, licznymi przywilejami był liczącym się ośrodkiem na Dolnym Śląsku.

W wyniku układów dynastycznych na początku XVI w. Śląsk wszedł jako prowincja dziedziczna pod panowanie Habsburgów. Zmiana władzy nie miała negatywnego wpływu na rozwój miasta. Bogate cechy, w tym browarników strzegomskich i sukienników pozwoliły na rozbudowę miasta w XVI w. W okresie tym wzniesiono wiele obiektów murowanych. Ta dobra passa w rozwoju miasta zakończona została pożogą wojny 30-letniej. Liczne najazdy, kontrybucje, zarazy, pożary i oblężenia miasta doprowadziły do dużych zniszczeń i zubożenia mieszkańców.

W kolejnym wieku ziemie te były świadkami wojen śląskich i wojny siedmioletniej. W czerwcu 1745 r. na polach pod Strzegomiem spotkały się armie Prus, Austrii i Saksonii, w ilości ok 120 tys. żołnierzy. Bitwa pod Dobromierzem doprowadziła do zwycięstwa Prus i klęski wojsk sprzymierzonych, umacniając władzę Hohenzollernów na Śląsku. Wojna siedmioletnia ostatecznie przypieczętowała w roku 1763 przynależność regionu do Prus, a następnie do państwa niemieckiego.

Szybki i widoczny rozwój industrializacji Dolnego Śląska w połowie XIX wieku dotarł do Strzegomia - otwarto pierwsze połączenie kolejowe w 1856 r, powstały fabryki słodu, lnu i wielu innych, a przede wszystkim wzmożono eksploatację i przeróbkę granitu na skalę przemysłową, co doprowadziło do znacznego wzrostu zamożności miasta i powiatu (powstałego w ramach reorganizacji po wojnach napoleońskich w roku 1816 i funkcjonującego do 1932 r.), którego stolicą był podówczas Strzegom. Rozwój miasta trwał nieprzerwanie do I wojny światowej. Kryzys finansowy okresu międzywojennego zahamował jednak wzrost gospodarczy, który wraz z likwidacją powiatu przyczynił się do spadku znaczenia miasta i zamożności mieszkańców.

W okresie II wojny światowej na terenie gminy działała fabryka amunicji oraz obóz koncentracyjny w Gross – Rosen. Miasto znacznie ucierpiało w toku działań roku 1945 r., kiedy to dwukrotnie w lutym i marcu przechodziło z rąk do rąk. Wynikiem ofensyw było zniszczenie 70% zabudowy śródmieścia. W okresie powojennym, po odgruzowaniu parceli (czyli po latach 50. XX w.), zapełniono je niejednokrotnie nową, nienawiązującą do historycznej zabudową.

Strzegom, połowa XVIII w.

 

Strzegom 1927 r, - widok z lotu ptaka.

 

MIASTO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ 

(Atlas Historyczny Miast Polskich - Redakcja naukowa – Roman Czaja. Tom IV – Śląsk - Redakcja naukowa – Marta Młynarska-Kaletynowa. Zeszyt 6 Strzegom - Redakcja naukowa Rafał Eysymontt; Opracowali: Dagmara Adamska, Rafał Eysymontt, Radosław Gliski, Krzysztof Jaworski, Marta Młynarska-Kaletynowa, Marcin Siehankiewicz, Leszek Ziątkowski).

Strzegom mocno ucierpiał podczas II wojny światowej. Zniszczeniu uległo około 70% budynków staromiejskich. Straty te wynikały z działań prowadzonych w dniach 9–11 marca 1945 r. Ostatecznie wojska niemieckie opuściły Strzegom 6 maja 1945 r., a następnego dnia do miasta weszły oddziały Armii Czerwonej. Pod koniec II wojny światowej Strzegom stał się miejscem schronienia dla ludności niemieckiej. W tym czasie przebywało tu około 7400 osób, a liczba ich pod koniec roku 1945 r. wzrosła do blisko 10 000. Byli wśród nich zarówno przedwojenni mieszkańcy, jak i uchodźcy z innych miejscowości na Śląsku. W początku czerwca 1945 r. Strzegom został przejęty przez władze polskie. Już w 1947 r. podjęto prace nad planem zagospodarowania, w którym zasadniczym elementem był nowo projektowany układ zewnętrznej komunikacji z obwodnicą drogi Wrocław–Jelenia Góra przechodzącą na południe od miasta407. Plan ten został zrealizowany dopiero w latach 80. XX w. Wkrótce po zakończeniu wojny nastąpiły poważne prace rozbiórkowe. Tak na przykład w latach 1958–1959 rozebrano zabytkowe, pochodzące z przełomu XV i XVI w. podcieniowe domy w południowej pierzei Rynku408. W 1961 r. rozebrano także zespół poklasztorny ss. Benedyktynek. Rozbiórki były sprzeczne z ustaleniami Wytycznych Konserwatorskich do Planu Zagospodarowania Przestrzennego, przygotowanymi już w 1955 r.409 W wyniku tzw. akcji odgruzowania, prowadzonej zwłaszcza w latach 1958–1960, powstały w centrum miasta duże tereny niezabudowane. Wkrótce zapełniły się one nowym, bezstylowym, zaburzającym dawny układ urbanistyczny budownictwem o architekturze niedopasowanej do historycznego sąsiedztwa. Budynki te powstawały w 1962 r. i w latach następnych. Proces ten zatrzymany został już w 2. połowie lat 80. Rozpoczął się wówczas mozolny powrót do dawnych podziałów parcelacyjnych, remonty i rekonstrukcje budynków zabytkowych. W ostatnich kilku latach w pierzei północnej Rynku zakończyły się prace nad przekształceniem dawnych prefabrykowanych elewacji poprzez nadbudowę szczytów i kolorystyczne markowanie form dawnych kamieniczek. Zachodnią stronę Rynku ozdobiła nowoczesna fontanna. W latach 1989–1998 wykonano też remont wieży targowej.

Znakiem czasu powojennego były też pomniki Armii Radzieckiej: przy obecnej ulicy Kasztelańskiej w formie kamiennego obelisku; podobny – bitwy pod Lenino przy obecnej ulicy Dywizji im. Tadeusza Kościuszki; XV-lecia PRL przy ulicy św. Anny oraz pomnik poświęcony Millenium Państwa Polskiego na rogu obecnych ulic Kasztelańskiej i Świdnickiej. Z lat 90. XX w. pochodzi natomiast usytuowany przy kościele parafialnym pomnik papieża Jana Pawła II, identyczny z tym z w podwrocławskiej Leśnicy.

Okres po II wojnie światowej to także odbudowa i rozwój strzegomskiego przemysłu. Najważniejsze zakłady przemysłowe okresu powojennego to: Zakłady Kamienia Budowlanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych w pobliskim Jaroszowie, Zakłady Podkładów Kolejowych w Goczałkowicach, Zakłady Mechanizacji Budownictwa „Zremb”, Zakłady Roszarnicze „Konpar”, Zakłady Wyrobów Papierniczych. W 1975 r. Strzegom stał się siedzibą władz liczącej 22 wsie gminy. W mieście funkcjonowały 4 szkoły podstawowe i 2 średnie oraz 2 zawodowe przy Zespole Szkół Zawodowych w Strzegomiu i przy JZMO w Jaroszowie, a także 4 przedszkola. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, skanalizowano 8 wsi, uruchomiono największą na Dolnym Śląsku przychodnię zdrowia. Rozwój przestrzenny warunkowany był planami zagospodarowania z lat 1983 i 1993.

Zgodnie z planem rozwoju miasta jakim było Studium kierunków i warunków zagospodarowania uchwalone 27 marca 2000 r. oraz Miejscowy plan zagospodarowania centrum z 2001 r. najważniejszym miejscem pracy w mieście są kamieniołomy granitu, a wśród nich „Granit S.A.”. Funkcjonowały także liczne małe zakłady kamieniarskie. Oprócz kamieniołomów działały również fabryka obuwia, zakłady odzieżowe, słodownia, zakłady mechaniczne „Zremb”, młyn, zakłady przemysłu papierniczego „Unipap”. Miasto było również centrum administracyjnym powiatu i centrum życia społecznego i kulturalnego. Oprócz szkół podstawowych i gimnazjów czynne funkcjonowało liceum ogólnokształcące, szkoła zawodowa i specjalna. Poza typowymi dla miasta o ponadlokalnej roli instytucjami wymienić należy również ważny ośrodek kultury, lokalną bibliotekę, małe muzeum, ośrodek sportu i rekreacji z basenem, hala sportowa i stadion. Strzegom stał się też siedzibą dekanatu Kościoła katolickiego, działa tu dom zakonny sióstr Elżbietanek i kościół zielonoświątkowców. Ludność miasta do lat 70. XX w. nie przekraczała liczby z okresu międzywojennego. W 1961 r. mieszkało tu 12 390 osób, a w 1970 – 14 085. Powiększyła się też powierzchnia miasta – od 13,72 km2 w 1939 do 20,52 km2 w 1961 r.

Komunikacja miasta korzystała głównie z drogi łączącej Bolków z autostradą A2. Nowa obwodnica, przechodząca na południe od miasta, krzyżuje się z drogą z Jawora do Świebodzic na linii dawnej drogi do Świdnicy. Ze Strzegomia prowadzi też droga do Środy Śląskiej. Dworzec kolejowy obsługuje połączenie między Jaworzyną Śląską i Legnicą, zlikwidowano natomiast dwie linie – do Roztoki i Malczyc. Nieczynne są również dwie stacje kolejowe – Dworzec Miasto i dworzec w Grabinie. Zarówno przed reformą administracyjną z 1973 r., jak i do następnej reformy w 1998 r. miasto znajdowało się w województwie wałbrzyskim. Od 1999 r. wchodzi w obręb powiatu świdnickiego województwa dolnośląskiego i liczyło około 18 000 mieszkańców.

 

Bazylika z estakadą lata 70-te XX w.

 

Bazylika z estakadą rok 2020.

 

GMINA STRZEGOM WSPÓŁCZEŚNIE

Obecnie Strzegom to  16-tysięczne miasto (niem. Striegau); siedziba gminy miejsko-wiejskiej Strzegom. Strzegom to największa miejscowość w gminie pełniąca funkcję lokalnego centrum, w którym zlokalizowana jest administracja gminna, instytucje publiczne oraz instytucje otoczenia biznesu. W skład gminy Strzegom wchodzą: miasto Strzegom oraz 22  wsie (Bartoszówek, Goczałków, Goczałków Górny, Godzieszówek, Granica, Graniczna, Grochotów, Jaroszów, Kostrza, Modlęcin, Międzyrzecze, Morawa, Olszany, Rogoźnica, Rusko, Skarżyce, Stanowice, Stawiska, Tomkowice, Wieśnica, Żelazów, Żółkiewka).

Gmina Strzegom to wielki ośrodek kamieniarski z kopalniami granitu strzegomskiego, nazywany Granitowym Sercem Polski.

Burmistrzem Strzegomia jest od 2024 roku - Krzysztof Kalinowski

Położenie: Miasto Strzegom położone jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie świdnickim nad rzeką Strzegomką. Strzegom znajduje się w najdalej wysuniętej w kierunku północno - zachodnim części Przedgórza Sudeckiego, wśród granitowych i bazaltowych Wzgórz Strzegomskich. Nieopodal miasta znajduje się najwyższe wzniesienie tychże wzgórz – Góra Krzyżowa o wysokości 354 m n.p.m.

Wysokość nad poziomem morza: 229 м

Współrzędne Strzegom w stopniach dziesiętnych Szerokość: 50.9626400°; Długość: 16.3500600°

Współrzędne Strzegom w stopniach i minutach dziesiętnych Szerokość: 50°57.7584′N; Długość: 16°21.0036′E

Liczba mieszkańców gminy Strzegom (stan na 31.12.2020 r.) -  24.632 osoby,

Liczba mieszkańców Strzegomia (stan na 31.12.2020 r.) – 15.259 osób,

Liczba mieszkańców 21 sołectw (bez sołectwa Strzegom) (stan na 31.12.2020 r.) – 9.373 osoby.

Powierzchnia miasta Strzegom : 20,49 km²

Powierzchnia Gminy Strzegom - 144,6 km2.

Gęstość zaludnienia w Strzegomiu - 757 osób/km2

Gęstość zaludnienia w całej Gminie Strzegom - 173 osoby/na km2.

Ilość ulic w Strzegomiu: 115 ulic, 2 ronda, 1 skwer

kod pocztowy: 58-150

Tablice rejestracyjne - DSW

Numer kierunkowy (+48)   74.

Krzyżują się tutaj szlaki:

• Droga krajowa nr 5: Wrocław – Jelenia Góra
• Droga wojewódzka nr 374: Legnica – Jawor – Świebodzice – Wałbrzych

Oprócz tego istnieją drogi lokalne do Żarowa, Tomkowic, Morawy, Kostrzy czy Roztoki.

W mieście zlokalizowany  jest Dworzec Autobusowy przy ul. Dworcowej oraz 5 przystanków autobusowych usytuowanych w najbardziej newralgicznych punktach. Strzegom posiada również  trzy dworce kolejowe. Funkcjonujący do dziś Strzegom Główny  oraz dwa nieczynne: Strzegom Miasto i Strzegom Graby.

W Strzegomiu toczy się bogate życie kulturalne, którego organizatorem jest Strzegomskie Centrum Kultury dysponujące salą widowiskową na 350 osób z nowoczesnym kinem 3D, salą balową oraz 17 świetlicami na terenie całej Gminy Strzegom.

Międzynarodowy Festiwal Folkloru co roku w sierpniu skupia liczną publiczność. Podczas trwania imprezy Strzegom staje się miastem kosmopolitycznym, bowiem goszczą na nim zespoły z najdalszych zakątków świata. Jest to doskonała okazja do poznania różnych kultur lub zasmakowania egzotycznych potraw na Rynku Świata – imprezie towarzyszącej festiwalowi. Miłośnicy folkloru mają okazję zobaczyć i usłyszeć unikalne, regionalne tańce i muzykę na tradycyjnych, ludowych instrumentach . Festiwal jest miejscem współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy artystami. Uczestnicy i widzowie poznają bogactwo kultury i tradycji Polski i krajów uczestniczących, ucząc się jednocześnie tolerancji w stosunku do odmienności kulturowych, religijnych i obyczajowych różnych narodów. Serdecznie zapraszamy do Strzegomia  wszystkich tych, którzy chcą poczuć żywiołową i porywającą atmosferę folkloru.

Święto Granitu Strzegomskiego organizowane już od kilkunastu lat, ma na celu integrację środowisk związanych z wydobyciem i obróbką strzegomskiego granitu z lokalną społecznością, a także promocję miasta i wiodącej branży przemysłowej. To właśnie Strzegom nazywany jest Granitowym Sercem Polski, a odbywające się co 2 lata Plenery Rzeźbiarskie udowadniają, że strzegomski granit jest nie tylko doskonałym materiałem budowlanym. Tutaj powstała w 2018 r. unikalna w skali kraju „Aleja Rzeźb” – galeria rzeźby kamiennej w otwartej przestrzeni publicznej, realizowana w ramach polsko-czeskiego projektu Szlak Kamienia.

W obiektach Ośrodka Sportu i Rekreacji: hala widowiskowo-sportowa z licznymi sekcjami, basen letni, dwa boiska do piłki nożnej; kort tenisowy, dwa boiska do koszykówki, bieżnia lekkoatletyczna 400 m, skate park, dirt park, park kalinisteniczny, kryta pływalnia „Delfinek” znajdziemy świetne warunki do uprawy sportu. Dopełnieniem tego będzie leśny kompleks Góry Krzyżowej, a także siłownie „pod chmurką” w pięknie odrestaurowanych strzegomskich parkach.

Eliminacje Pucharu Świata we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego odbywają się w Morawie – wsi położonej na terenie Gminy Strzegom. Wysoka ranga zawodów ściąga zawsze światową czołówkę jeźdźców, a przebieg zawodów transmitowany jest przez ogólnopolskie stacje telewizyjne. Horse Trials Strzegom – to największa impreza jeździecka w tej części Europy, to nie tylko niezapomniane emocje i wspaniałe widowisko sportowe, ale także atrakcyjna propozycja spędzania czasu dla całej rodziny.

Strzegom jest ważnym ośrodkiem przemysłu kamieniarskiego. W mieście istnieje kilkadziesiąt firm zajmujących się wyrobami z granitu i bazaltu. Wiele obiektów w Europie i na świecie jest wykonanych ze strzegomskiego granitu. W mieście również obecny jest przemysł maszynowy, spożywczy, papierniczy, odzieżowy. Oprócz tego w mieście istnieje kilkadziesiąt zakładów kamieniarskich, słodownia, piekarnia, liczne firmy usługowo-handlowe, hurtownie, serwisy i warsztaty. Istnieją markety wielkopowierzchniowe Lidl, Biedronka oraz Intermarche.

 

Gospodarka

Strzegom jest ważnym ośrodkiem przemysłu kamieniarskiego. W mieście istnieje kilkadziesiąt firm zajmujących się wyrobami z granitu i bazaltu. Wiele obiektów w Polsce i Europie jest wyłożonych strzegomskim granitem (np. pomnik Bohaterów Westerplatte w Gdańsku, pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach, pomnik na polach Grunwaldu, Pałac Sprawiedliwości w Hadze). W mieście również obecny jest przemysł maszynowy, spożywczy, papierniczy, odzieżowy. Do ważniejszych zakładów należą:

Oprócz tego w mieście istnieje kilkadziesiąt zakładów kamieniarskich, słodownia, młyn, liczne firmy usługowo-handlowe, hurtownie, serwisy i warsztaty. Istnieją markety wielkopowierzchniowe Lidl, Biedronka oraz Intermarche.

 

Transport

Blisko przejść granicznych z Niemcami (100 km) i Czechami (30 km).
Strzegom posiada sieć połączeń kolejowych i drogowych. Strzegom położony jest w pobliżu węzła kolejowego w Jaworzynie Śląskiej, skąd jest połączenie w kierunku: Wrocławia, Warszawy, Białegostoku, Krakowa, Poznania, Jeleniej Góry oraz innych. Bezpośrednie połączenie kolejowe posiada Strzegom z Jaworzyną Śląską, Legnicą, Dzierżoniowem, Kamieńcem Ząbkowickim, Kłodzkiem i Kudową Zdrój. Do miasta można dotrzeć autobusami PKS-u. Od 2020 roku na terenie gminy funkcjonuje Komunikacja Gminna obejmująca 10 linii autobusowych.

 

Edukacja

Szkolnictwo w Strzegomiu obejmuje stopnie: żłobkowy,  przedszkolny, podstawowy oraz średni. Absolwenci tych szkół mogą kontynuować naukę w pobliskich miastach takich jak Wałbrzych, Legnica, Wrocław czy Jelenia Góra. W Gminie Strzegom istnieją dwa publiczne żłobki ( w Strzegomiu), cztery publiczne przedszkola (w Strzegomiu), cztery niepubliczne przedszkola (w Morawie, Żółkiewce, Międzyrzeczu i w Strzegomiu), sześć publicznych szkół podstawowych (cztery w Strzegomiu, w Olszanach i w Kostrzy) , trzy zespoły szkolno-przedszkolne (w Stanowicach, Jaroszowie, Goczałkowie), jedna stowarzyszeniowa w Rogoźnicy  oraz dwa zespoły szkół ponadpodstawowych w Strzegomiu.

 

Współczesna panorama Strzegomia

 

Powrót