Sołtys: Teresa Kupisz  (5 członków Rady Sołeckiej) 

Powierzchnia:

Gęstość zaludnienia: osoby/ km²

Lasy i grunty leśne:  ha

Powierzchnia użytków rolnych: ha

Rusko (Ruschi, Rusk, Rawske, Rauske) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim, w gminie Strzegom.

Rusko leży w odległości 9 km od Strzegomia, w kierunku północno - wschodnim, w pobliżu drogi krajowej Nr 5 Jelenia Góra – Wrocław. Obszar sołectwa jest położony na terenie Przedgórza Sudeckiego, w makroregionie – Wzgórza Strzegomskie.  Pierwsza wzmianka o miejscowości pojawiła się w 1193 roku i brzmiała Ruschi, potem zwana też Rawske.

Historia

W odkrywkowej kopalni kaolinitu odkryto cztery zespoły mikrolityczne, których wytwórcą był homo erectus. Narzędzia te były odłupkami z retuszami zębatymi. Datowane są na ok. 500 tys. lat p.n.e., są więc jak podobne narzędzia z Trzebnicy najstarszymi odkrytymi w Polsce^[6].

Istniał tu najstarszy na Dolnym Śląsku wiatrak z 1580 r. Istniejący kościół wzmiankowano w 1239 roku. Zrekatolicyzowany po wojnie trzydziestoletniej w 1653 roku. Od 1756 roku istniała we wsi ewangelicka szkoła powszechna z dwoma nauczycielami. W 1895 roku wieś miała 53 domy mieszkalne i liczyła 587 mieszkańców. W 1933 roku wieś miała 71 domów mieszkalnych i liczyła 701 mieszkańców, w tym 511 ewangelików oraz 189 katolików. W latach 50. i 60. XX wieku we wsi zlokalizowany był obóz pracy przymusowej, w którym przetrzymywani byli więźniowie (m.in. polityczni) wykorzystywani do pracy przy wydobyciu gliny niezbędnej do produkcji materiałów ogniotrwałych w pobliskich zakładach ceramicznych w Jaroszowie; glinę lepszej jakości, białą, dostarczano stąd do Fabryki Porcelany "Krzysztof" w Wałbrzychu.

W latach 60. XX wieku na terenie wsi odnaleziono ślady osadnictwa ludzkiego sprzed ok. 440-370 tys. lat

Dominujący nad zabudowaniami kościół wzmiankowany był w 1239 roku. We wsi istniał najstarszy na Dolnym Śląsku wiatrak z 1580 r.  W latach 1950-1965 funkcjonował tu obóz pracy przymusowej, w którym przetrzymywani byli więźniowie także polityczni, wykorzystywani do pracy w pobliskich kopalniach odkrywkowych przy wydobyciu kaolinu, niezbędnego do produkcji materiałów ogniotrwałych. Między innymi po eksploatacji gliny powstały na terenie wsi liczne stawy.

Gleby w Rusku zalicza się do urodzajnych, w większości klasy I – III. Struktura funkcjonalno-przestrzenna Ruska zdeterminowana jest układem dróg oraz występowaniem i eksploatacją pokładów glin ogniotrwałych. Układ  zabudowy wsi jest nieregularny - o kształtach podłużnych jak i poprzecznych. Można się doszukać dwóch rodzajów układów przestrzennych  wsi:  owalnicy, skoncentrowanej wokół owalnego placu w centrum wsi oraz  wielodrożnicy, charakteryzującej się luźną zabudową wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych.   Od strony południowej rozciąga się obszar leśny. W latach 60-tych XX wieku na terenie wsi odnaleziono ślady osadnictwa ludzkiego sprzed 350 tys. lat. Dlatego Rusko jest jedną z najstarszych i ciekawszych miejscowości w gminie Strzegom. Rusko we wczesnym średniowieczu było siedzibą parafii katolickiej.

Na terenie wsi Rusko występują obiekty zabytkowe, wpisane  do rejestru zabytków i  obiekty wpisane do ewidencji zabytków. Do rejestru zabytków wpisany jest romański kościół filialny Świętych Piotra i Pawła, zbudowany ok. 1239 r., przebudowany i powiększany w XVI i XVIII w. Z pierwotnego wystroju wewnętrznego kościoła zachowały się drzwi z XIII w. Orientowany, murowany, o ciekawym jednonawowym założeniu. Po obu bokach nawy przy prezbiterium zaplanowano dwie półkoliste wieże, nadając wnętrzu charakter założenia transeptowego. Niestety obecnie zachowała się jedynie wieża północna. We wnętrzu w prezbiterium nakrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym zachowała się drewniana rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z końca XV w. i ambona z XVIII w.  Obok świątyni znajdują się XVI - wieczne  nagrobki.  W mur zespołu kościoła, wpisany do ewidencji zabytków, jest wbudowany krzyż pokutny. We wsi można odnaleźć jeszcze dwa inne krzyże pokutne. Do ewidencji zabytków wpisane są także liczne budynki mieszkalne. W krajobrazie wsi zachowały się przydrożne krzyże pokutne z XIV-XVI wieku, niemi świadkowie popełnionych w tych miejscach zbrodni. Z 14 zachowanych krzyży na Ziemi Strzegomskiej, trzy znajdują się w Rusku. Dwa stoją samotnie przy drodze obok boiska, a jeden jest osadzony w murach kościoła. Tuż obok niego, jakby kontynuując tradycję, ktoś postawił nowy, wotywny granitowy krzyż. Tak więc historia dalej się toczy. - Z sześciu krzyży przydrożnych zachowały się tylko trzy do dnia dzisiejszego – mówi Urszula Łata. -  Może je też trzeba osadzić w murze kościoła, by nie zginęły – zastanawia się. Choć czas zatarł już wyryte narzędzie zbrodni, to swoją monolityczną, prostą i surową formą kamienną przypominają, że za zło wyrządzone komuś trzeba zapłacić, nie tylko kując ręcznie krzyż, ale stojąc przez wieki pod pręgierzem historycznych opracowań, ludzkich spojrzeń i opinii. Samotne, opuszczone krzyże przydrożne… We wsi znajduje się pomnik postawiony na cześć więźniów obozu pracy w Rusku i poświęcony we wrześniu 2013 r. z okazji X rocznicy obchodów spotkań  religijno-patriotycznych.                                                                                                            

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisany jest^[9]:

• kościół filialny p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła, według tradycji wybudowany ok. 1190 r., wzmiankowany po raz pierwszy w 1239 r.